Αλέξανδρος Τομπάζης

Ο πρωτοπόρος αρχιτέκτονας του βιοκλιματικού σχεδιασμού

Το alumini τιμά τον διακεκριμένο αρχιτέκτονα Αλέξανδρο Τομπάζη, που έφυγε από τη ζωή στις 24 Ιουνίου 2024, με ένα μικρό αφιέρωμα στο έργο του.

Ο Αλέξανδρος Τομπάζης, γόνος της παλιάς ναυτικής οικογένειας από την Ύδρα, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους αρχιτέκτονες της σύγχρονης Ελλάδας, που άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Κατά την πολυετή καριέρα του, ο Τομπάζης κατάφερε να ενσωματώσει σε κάθε έργο του την αρμονία με το περιβάλλον, τη λειτουργικότητα και την αισθητική.

Γεννήθηκε στις 10 Απριλίου 1939 στο Καράτσι (που τότε ανήκε στις Βρετανικές Ινδίες). Όταν ήταν έξι ετών, η οικογένειά του μετακόμισε στην Αγγλία και ένα χρόνο αργότερα, το 1947, εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα. Αποφοίτησε από την Αρχιτεκτονική Σχολή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, το 1962, όπου αρίστευσε και τιμήθηκε με το βραβείο Θωμαΐδιο και Χρυσοβέργειο. Την περίοδο 1963 – 1965 ήταν επιμελητής στον Τομέα Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων του ΕΜΠ, ενώ από το 1964 έως το 1966 εργάστηκε ως επιστημονικός βοηθός του Κωνσταντίνου Α. Δοξιάδη.

Την ίδια περίπου περίοδο, το 1963, ίδρυσε το Γραφείο Μελετών «Αλέξανδρου Ν. Τομπάζη» που αναλάμβανε αρχιτεκτονικά έργα στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Από τη δεκαετία του ’70 και έπειτα, ασχολήθηκε κυρίως με την αρχιτεκτονική, με έμφαση στον βιοκλιματικό σχεδιασμό, ενσωματώνοντας τις αρχές αυτές στα έργα του, μικρότερης και μεγάλης κλίμακας, σε μια εποχή που ελάχιστοι έδιναν σημασία σε έννοιες όπως η βιωσιμότητα και η αειφορία.

Τα έργα του χαρακτηρίζονται από την άριστη χρήση των υλικών και την προσεγμένη τοποθέτηση των κτιρίων στο φυσικό περιβάλλον, επιδιώκοντας σταθερά να ελαχιστοποιήσει το οικολογικό αποτύπωμα.

Η επιρροή του Τομπάζη ξεπερνά τα σύνορα της Ελλάδας. Είχε λάβει μέρος ως κριτής σε πολλούς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και σε επιτροπές ειδικών σε θέματα εναλλακτικών πηγών ενέργειας. Υπήρξε επισκέπτης εξεταστής των σχολών αρχιτεκτονικής του Δουβλίνου και του Strathclyde στη Γλασκώβη. Είχε δώσει διαλέξεις σε περισσότερες από 24 χώρες. Είχε τιμηθεί σε περισσότερους από 95 πανελλήνιους ή διαγωνισμούς με πρόσκληση και σε 15 διεθνείς διαγωνισμούς.

Κάθε έργο του αποδεικνύει την ικανότητά του να συνδυάζει την παράδοση με τον σύγχρονο σχεδιασμό, προσφέροντας μοναδικές λύσεις που σέβονται και αναδεικνύουν τον περιβάλλοντα χώρο.

Ο Αλέξανδρος Τομπάζης δεν υπήρξε μόνο ένας ταλαντούχος αρχιτέκτονας, αλλά και ένας έξοχος ζωγράφος, γλύπτης, φωτογράφος και οραματιστής, που κατάφερε να μετατρέψει την αρχιτεκτονική σε εργαλείο για μια καλύτερη και πιο βιώσιμη ζωή. Η κληρονομιά του συνεχίζει να εμπνέει και να καθοδηγεί τις νέες γενιές, ενώ τα έργα του παραμένουν ζωντανά παραδείγματα της αρμονίας μεταξύ ανθρώπου και φύσης. Το αρχιτεκτονικό έργο του συνεχίζει η κόρη του Δέσποινα, ενώ ο γιος του, Νικόλας, είναι διακεκριμένος αεροδυναμιστής.

Μερικές από τις πρωτοποριακές σκέψεις του για την αρχιτεκτονική, αποτυπώνονται στο βιβλίο του Γράμμα σ΄ένα νέο αρχιτέκτονα (εκδόσεις Libro, 2009), που προέκυψε από μια σειρά διαλέξεων που έδωσε σε φοιτητές -και όχι μόνο-  στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Γράφει, μεταξύ άλλων, ο Αλέξανδρος Τομπάζης:

  • «Να θυμάσαι ότι τα κτίρια είναι ζωντανοί οργανισμοί με συνεχώς εναλλασσόμενες ανάγκες. Δεν είναι ίδια την ημέρα και τη νύχτα, τον χειμώνα και το καλοκαίρι. Όπως κι εμείς, έχουν ανάγκη να αναπνέουν, να ιδρώνουν, να αφαιρούν ή να προσθέτουν ρούχα, να επικοινωνούν με το περιβάλλον τους.»
  • «Να θυμάσαι ότι η τεχνολογία δεν μπορεί ούτε και πρέπει να είναι υποκατάστατο, αλλά ένα σημαντικό βοήθημα της λογικής και της δημιουργικής σκέψης. Δεν πρέπει τα τεχνικά θέματα να σε τρομάζουν, αλλιώς δε θα μπορέσεις ποτέ να τα κάνεις να σε υπηρετούν.»
  • «Να θυμάσαι ότι η Αρχιτεκτονική έχει να κάνει με τον διάλογο. Για να οδηγείς (που θα πρέπει), πρέπει πρώτα να μάθεις να ακούς και να καταλαβαίνεις.»
  • «Να θυμάσαι ότι η Αρχιτεκτονική δεν είναι παρά ένα καταπληκτικό παιχνίδι. Για να παίξεις όμως, χρειάζονται και κανόνες και παίκτες. Εάν σκοπεύεις να γίνεις θεωρητικός ή ιστορικός, αρκεί να μελετήσεις τους κανόνες. Εάν όμως θέλεις να συνθέσεις, θα πρέπει να εξασκηθείς και στο παιχνίδι.»
  • «Οι εφευρέσεις πρέπει να μας προσφέρουν μια προστιθέμενη αξία και να μην αφαιρούν από τις προϋπάρχουσες. Μόνον εσύ (και όχι αυτές) μπορείς να λύνεις το κάθε πρόβλημα.»